Brno około 1593 roku














Widok na katedrę w Brnie














Kościół augustianów w Starym Brnie






Brno (niem. Brünn, łac. Bruna, dawna nazwa polska Berno) – miasto statutarne na Morawach w Czeskiej Republice, położone w południowo-wschodniej części republiki u zbiegu rzek Svratki i Svitavy. Drugie co do wielkości miasto Czeskiej Republiki, największe miasto Moraw, stolica kraju południowomorawskiego i okręgu terytorialnego kraj południowomorawski.



Miasto jest ważnym ośrodkiem kulturalnym (teatry, filharmonia, międzynarodowe festiwale muzyczne), naukowym (6 uczelni, w tym Uniwersytet Masaryka, i Uniwersytet Techniczny) i turystycznym. Mimo iż Brno nie jest stolicą Czech, mają w nim siedzibę centralne, najważniejsze instytucje wymiaru sprawiedliwości: sąd konstytucyjny, Sąd Najwyższy i ombudsman Republiki Czeskiej. Brno jest historyczną stolicą Moraw.



Historia



Początki miasta sięgają epoki brązu i żelaza. Najprawdopodobniej już między V a VII wiekiem powstała w obszarze dzisiejszego miasta warownia słowiańska, mająca charakter ośrodka administracyjnego. Natomiast gród, który rozwinął się we współczesne miasto, został założony przez księcia Brzetysława I między rokiem 1021 a 1034 na wzgórzu Petrov. Powstał wtedy nieistniejący już dziś (zburzony w końcu XIX stulecia) kościół pw. św. Mikołaja. Pierwsza pisemna wzmianka o ośrodku została zamieszczona w 1091 roku w kronice Kosmasa. W 1243 roku król czeski Wacław I nadał miastu prawa miejskie i przywilej miasta królewskiego. Kilkadziesiąt lat później król Przemysł Ottokar II stworzył tu zamek, który dał początek późniejszej twierdzy Špilberk i stanowił podstawę systemu umocnień miejskich Brna. Od 1349 roku miasto było siedzibą margrabiów morawskich. W 1376 roku Brno otrzymało sołectwo. W latach 1428 i 1430 bezskutecznie oblegali je husyci.



W 1641 roku została tu na trwałe przeniesiona z Ołomuńca stolica Moraw i w ciągu kolejnych lat wojny trzydziestoletniej (1643 i 1645) miasto, dzięki umiejętnościom komendanta Louisa Raduit de Souches, z sukcesem odpierało ataki wojsk szwedzkich pod dowództwem generała Lennarta Torstenssona. Konsekwentnie umacniane, w 1742 roku było bez powodzenia oblegane przez wojska pruskie. Dopiero w 1805 roku miasto poddało się po raz pierwszy, ulegając wojskom napoleońskim. Po wygranej bitwie pod Austerlitz cesarz Napoleon I nakazał zniszczyć częściowo fortyfikacje miejskie. W połowie XIX wieku pierścień murów miejskich rozebrano, a teren wokół twierdzy splantowano. W efekcie tych działań do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jedna brama miejska z siedmiu, które niegdyś istniały. Niemniej jednak Špilberk nadal pełnił funkcje publiczne - jako ciężkie więzienie (w tym polityczne) aż do 1853 roku.



W XVIII wieku rozwinął się Brnie przemysł tkacki, który pozwolił miastu zdystansować w rozwoju konkurencyjny ośrodek Moraw, Ołomuniec. Od tej pory trwał tu intensywny rozwój przemysłowy z zastosowaniem pionierskich w obszarze monarchii habsburskiej wynalazków (1814 - pierwsza maszyna parowa). W 1839 roku dotarła z Wiednia linia kolejowa, w roku 1846 Brno zyskało oświetlenie gazowe, w 1847 roku połączenie telegraficzne z Wiedniem, a w 1869 roku na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj konny (od 1900 tramwaje elektryczne). Rozwój miasta na taką skalę pozwalał mu uzyskać opinię morawskiego Manchesteru. W latach 1849-1918 Brno było stolicą margrabstwa Moraw - kraju koronnego w austriackiej części Monarchii Austro-Węgierskiej. O przemysłowym obliczu współczesnego Brna przesądził jednak przemysł zbrojeniowy i maszynowy, który rozwijał się wraz z fabryką broni Zbrojovka od uzyskania przez Czechosłowację niepodległości w roku1918.



W dwudziestoleciu międzywojennym fabryki broni Brna i Pilzna uczyniły z Czechosłowacji potentata światowego w tej dziedzinie. W 1939 roku zostało włączone w obszar Protektoratu Czech i Moraw. Ze względu na militarny wysiłek III Rzeszy miasto miało niebagatelne znaczenie i wbrew obiegowym opiniom, że Czechy nie zaznały działań wojennych - miasto i lotnisko były dwukrotnie (25 sierpnia 1944 i 20 listopada 1944) bombardowane w ramach strategicznych operacji amerykańskiej 15 Floty Powietrznej. Bombardowania przyniosły zniszczenia, które szczęśliwie ominęły najważniejsze zabytki. Brno zostało wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej przez Armię Czerwoną 26 kwietnia 1945 roku. Wkrótce potem nastąpiły masowe deportacje mieszkających tu Niemców, połączone z konfiskatą ich majątku.



Po wojnie i odbudowie zniszczeń przemysłowy rozwój miasta trwał dalej, połączony z rozbudową infrastruktury oraz sieci szkół technicznych i wyższych. 22 listopada 1990 roku wszedł w życie podział miasta na 29 dzielnic katastralnych. Obecnie Brno jest powiatem miejskim oraz siedzibą powiatu ziemskiego Brno. Od 1 stycznia 2003 roku przestały istnieć urzędy powiatowe, powiaty jednak nadal zostały jednostką podziału administracyjnego Czech. Podział na powiaty zachowały np. sądy, policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został on również zachowany dla celów statystycznych.



27 września 2009 roku Brno odwiedził Benedykt XVI. Była to pierwsza w historii wizyta papieża w tym mieście.



Zabytki



  • Stare Miasto z 2 rynkami - Zelný Trh i Náměstí Svobody

  • stary ratusz

  • zamek i twierdza Špilberk

  • katedra św. Piotra i Pawła; oryginalnie romańska świątynia zbudowana na szczycie wzgórza Petrov, następnie przebudowana w stylu gotyckim. Obecna forma to efekt przebudowy z przełomu XIX i XX stulecia, gdy nadano budynkowi neogotycki styl i ukończono wieże. Do zwiedzania przeznaczone jest barokowe wnętrze katedry, wieże ze skarbcem i krypta z ekspozycją dotyczącą historii katedry. Z wież rozciąga się wspaniały widok na stare miasto. Sylwetka świątyni, znakomicie rozpoznawalna m.in. dzięki umieszczeniu jej na na monecie 10-koronowej, jest jednym z symboli miasta.

  • brneńskie pałace mieszczańskie: wśród nich najsłynniejsze to: renesansowy Dům pánů z Lipé (1589-96), neorenesansowy Kleinův palác (1847-48) oraz secesyjny Dům u Čtyř mamlasů (1901-02): wszystkie trzy przy Náměstí Svobody; barokowy Schrattenbachův palác, ul. Kobližná; poza tym też budynki zajmowane obecnie przez administrację miejską i uniwersytet.

  • bazylika pw. Wniebowzięcia NMP i klasztor augustianów (do 1783 cysterek) - klasztor ufundowany w 1323 przez królową czeską i polską Ryksę Elżbietę, żonę króla Wacława II, córkę króla Przemysła II. Kościół stał się miejscem wiecznego spoczynku fundatorki i jej kochanka Henryka z Lipy. W klasztorze działał pionier genetyki, będący równocześnie miejscowym opatem Gregor Mendel. W 1987 Jan Paweł II nadał świątyni rangę bazyliki mniejszej. Bazylika jest najbardziej wysuniętą na południe europejską budowlą gotycką wzniesioną z cegły.

  • kościoły z XIII - XVI wieku: św. Jakuba, Dominikanów i Jezuitów

  • klasztor Minorytów z XVII wieku

  • dawny klasztor premonstratensów Zábrdowice, królewskiej fundacji Przemysła Ottokara I z 1209, na prawym brzegu Svitavy ( obecnie szpital wojskowy, ul. Zábrdovická). Cesarz Józef II Habsburg twórca józefinizmu, w latach 1780-1790 zlikwidował klasztor i zamienił na szpital wojskowy.

  • willa Tugendhatów - znajduje się niedaleko od centrum, zbudowana według projektu znanego architekta L. Miesa van der Rohe w latach 1928-1930. Budowla ta stanowi wiodący przykład modernizmu z tego okresu. W 2002 willa Tugendhatów została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

  • barokowe posągi i fontanny

Gospodarka



Ważny ośrodek przemysłowy: m.in. maszynowy (ciągniki Zetor), wełniany, poligraficzny. W przeszłości duże znaczenie miał przemysł zbrojeniowy (słynna Zbrojovka). Ośrodek handlowy (międzynarodowe targi przemysłowe od 1928). Wielki węzeł komunikacyjny - kolejowy, drogowy - autostrady: D1 do Pragi, D2-D5 do Bratysławy oraz D30 do Ołomuńca, uzupełniające sieć drogi szybkiego ruchu - na południe w stronę Mikulova i na północ w kierunku Tišnova, lotniczy - położony w południowo-wschodnich obrzeżach miasta międzynarodowy port lotniczy Brno-Tuřany (otworzony w 1958), który w tym momencie (2010) oferuje połączenia lotnicze z Pragą, Londynem, Mediolanem i Moskwą.



Inspirującą rolę w czeskiej gospodarce spełniają Targi Brneńskie (Veletrhy Brno).



Komunikacja



Transport miejski obsługuje Dopravní podnik města Brna (Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Miasta Brna), który jest częścią Zintegrowanego Systemu Komunikacyjnego Kraju Południowomorawskiego (IDS - JMK). Obecnie sieć DPMB składa się z 13 linii tramwajowych, 11 linii trolejbusowych i 40 linii autobusowych (także 11 linii nocnych) oraz transportu promowego na Jeziorze Brneńskim.



Tramwaje











Brneński tramwaj












Historia transportu tramwajowego w Brnie sięga 1869, gdy na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj konny w Czechach. Piętnaście lat później transport ten został zastąpiony tramwajami parowymi. W 1900 sieć zelektryfikowano. Największy rozkwit tramwaje w Brnie przeżywały w okresie 20-lecia międzywojennego. Po II wojnie światowej nastąpiła stagnacja w rozwoju tego rodzaju transportu. Sytuacja poprawiła się dopiero w latach 70. i 80-ubiegłego wieku, gdy wybudowano trasy szybkich tramwajów wiodących na osiedla położone na obrzeżach miasta (Líšeň, Nový Lískovec, Bystrc). Najnowsza inwestycja to rozszerzenie sieci na osiedle Líšeň w 2004. W listopadzie 2006 po 7 latach przerwy tramwaje wróciły do serca miasta - na Náměstí svobody.



Trolejbusy









Pierwsze trolejbusy pojawiły się na brneńskich ulicach w 1949. Początkowo niezbyt rozległa sieć była nawet w latach 60. zagrożona likwidacją. W następnym dziesięcioleciu nastąpił jednak gwałtowny rozwój miejskiej komunikacji trolejbusowej - przedłużono głównie trasy prowadzące na mniejsze osiedla (Žabovřesky, Vinohrady, Kohoutovice). Obecnie brneńska sieć trolejbusowa jest największą w Czechach.



Autobusy



Transport autobusowy w mieście został wprowadzony już w 1930. Początkowo pełnił funkcję dopełnienia sieci tramwajowej. Zdecydowany rozwój sieci nastąpił w czasach socjalistycznych, kiedy autobusy uznano za priorytetowy środek transportu miejskiego. Transport autobusowy został skierowany do ścisłego centrum, jak i na szybko powstające, rozległe osiedla mieszkaniowe. Obecnie prowadzona jest polityka zmniejszania liczby linii autobusowych na rzecz sieci elektrycznej (tramwaje i trolejbusy), głównie ze względów ekologicznych - w połowie lat 90. starówka została wyłączona z ruchu autobusowego.



Transport promowy



Od 1946 miejski przewoźnik obsługuje transport promowy na Jeziorze Brneńskim.



Kolej



Brno to bardzo istotny w skali kraju węzeł kolejowy. Już sama wielkość budynku Dworca Głównego może o tym przekonywać. Z łatwością można stąd dojechać w każdy punkt Czech. Pociągi ekspresowe zapewniają bezpośrednie i szybkie połączenia miasta z Pragą, Wiedniem, Budapesztem i Bratysławą.



Stacje kolejowe: Brno-Horní Heršpice, Brno-Královo Pole, Brno-Černovice, Brno-Židenice.



Kultura



Národní divadlo











Janáčkovo Divadlo, Brno 2009






Brno jest siedzibą ważnej czeskiej sceny operowej (Janáčkovo Divadlo), mieszczącej się przy ulicy Roosevelta w okolicy parku Koliště. Budynek opery powstał w latach 1961-1965.



Pomiędzy rokiem 1910, a 1958 przedstawiono aż siedem konkurencyjnych propozycji architektonicznych na budowę teatru. W kilku konkursach uczestniczyli znani architekci, m.in.: Bohuslav Fuchs, Josef Marik, Alois Dryak, Theodor Macharacek, Joseph Gočára, Vlastislav Hofman, Josef Chochoła, Janak, Jana Kotěry, Emil Kralik, Otakar Novotny, Oldrich Stary i Jan Visek. Z powodu rozbieżności w ocenach projektów, a następnie wybuchu Pierwszej i Drugiej Wojny Światowej żadnego projektu nie zrealizowano, a ostatnia edycja konkursu została rozpisana dopiero w 1958 roku. Ostatecznie zwyciężył projekt Jana Víška.



Do zbudowania konstrukcji nośnej budynku wykorzystano żelbetowy szkielet, a do wykończenia powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych: kamień, drewno, stal, szkło i aluminium. Elewacje oraz płytki wykonano z granitu, czarnego sjenitu i wapienia. Panele wykonano z drewna wiązu i orzecha włoskiego. W roku 2007 podjęto decyzję o rekonstrukcji Janáčkovego Divadla. Plany obejmują m.in. rekultywację bezpośredniej okolicy teatru oraz wybudowanie podziemnego parkingu.



Kina



Aż do lat dziewięćdziesiątych minionego wieku Brno obfitowało w kina, których łącznie istniało w Brnie kilkadziesiąt. Sytuacja zaczęła się zmieniać wraz z latami dziewięćdziesiątymi kiedy to znane kina, jak np. Jadran, Jalta, Kinokavárna Boby, Kinokavárna Rio, Premiéra Club, Slavia oraz Světozor zostały zamknięte. Sytuacja pozostałych kin pogorszyła się w roku 1999, kiedy w pobliskich Modrzycach(Modřicích) otworzono nowoczesne, dobrze wyposażone kino, a otworzenie multikina w centrum handlowym Velký Špalíček okazało się gwoździem u trumny kilku tradycyjnych kin. Dzisiaj z wielkiej liczby mniejszych lokali kinowych zostały Art, Scala i Lucerna znane z mniej znanych produkcji.



Struktura powierzchni



Według danych z 31 grudnia 2003 powiat grodzki ma obszar 230,19 km², w tym:



  • użytki rolne - 35,22%, w tym 67,39% gruntów ornych

  • inne - 64,78%, w tym 42,76% lasów

  • liczba gospodarstw rolnych: 262

Podział administracyjny











Podział administracyjny Brna






Powiat miejski Brno dzieli się obecnie na 29 dzielnic:



  • Bohunice (Bohunice)

  • Bosonohy (Bosonohy)

  • Bystrc (Bystrc)

  • Černovice (Černovice)

  • Chrlice (Chrlice)

  • Ivanovice (Ivanovice)

  • Jehnice (Jehnice)

  • Brno-jih (Brno-Południe; Komárov, Dolní Heršpice, Horní Heršpice, Přízřenice, Trnitá (część))

  • Jundrov (Jundrov (część), Pisárky (część))

  • Kníničky (Kníničky)

  • Kohoutovice (Kohoutovice, Pisárky (część), Jundrov (część))

  • Komín (Komín)

  • Královo Pole (Černá Pole (część), Královo Pole, Ponava, Sadová)

  • Líšeň (Líšeň)

  • Maloměřice i Obřany (Maloměřice (część), Obřany)

  • Medlánky (Medlánky)

  • Nový Lískovec (Nový Lískovec)

  • Ořešín (Ořešín)

  • Řečkovice i Mokrá Hora (Mokrá Hora, Řečkovice)

  • Brno-sever (Brno-Północ; Černá Pole (część), Husovice, Lesná, Soběšice, Zábrdovice (część))

  • Slatina (Slatina)

  • Starý Lískovec (Starý Lískovec)

  • Brno-střed (Brno-Centrum; miasto Brno, Pisárky (część), Stare Brno, Stránice, Štýřice, Veveří,

  • Trnitá (część), Zábrdovice (część))

  • Tuřany (Brněnské Ivanovice, Dvorska, Holásky, Tuřany)

  • Útěchov (Útěchov koło Brna)

  • Vinohrady (Židenice (część), Maloměřice (część))

  • Žabovřesky (Žabovřesky)

  • Žebětín (Žebětín)

  • Židenice (Zábrdovice (część), Židenice (część))

Klimat



[potrzebne źródło">



Średnia roczna temperatura: +9.4° C, bezwzględna maksymalna temperatura: +36.2° C, absolutne minimum temperatury: -26,4° C, średnia temperatura latem (czerwiec-sierpień): +17.8° C, średnia temperatura zimą (grudzień-luty): -1,0° C, średnia roczna opadów: 505 mm, średnia liczba dni w roku opadów: 150, najcieplejszy miesiąca: lipiec, najzimniejszy miesiące: styczeń, typowy wiatr: północno-zachodnim.



Demografia



Dane z 31 grudnia 2005:



  • gęstość zaludnienia: 1606,78 mieszk./km² (2003)

  • przyrost naturalny: - 0,3‰

Zatrudnienie



Szkolnictwo











Wydział Prawa Uniwersytetu Masaryka






W Brnie działają:



  • Uniwersytet Masaryka

Służba zdrowia



Sport











Stadion klubu 1.FC Brno












  • Rudá Hvězda Brno - klub piłkarski

  • Zbrojovka Brno - sportowy klub piłkarski I ligi (dawniej 1. FC Brno)

  • HC Kometa Brno - klub hokejowy

  • VK Královo Pole Brno - klub piłki siatkowej kobiet

  • Volejbal Brno - klub piłki siatkowej mężczyzn

  • Automotodrom Brno (znany pod nazwą Masarykuv okruh - Tor Masaryka) - wybudowany w 1987 tor motocyklowy położony na południowo-zachodnich obrzeżach miasta, ściągający mnóstwo osób zainteresowanych sportami motocyklowymi. Odbywają się tu liczne imprezy motocyklowe - najpopularniejsze to MotoGP.

Znane osoby związane z Brnem



  • Eugen von Böhm-Bawerk - ekonomista

  • Ryksa Elżbieta - królowa Czech i Polski

  • Bohuslav Fuchs - architekt miejski Brna w latach 1925-1929

  • Michael Berkowitz - żydowski pedagog i pisarz, pionier ruchu syjonistycznego, w latach 1909-1911 pracował w Brnie jako nauczyciel.

  • Nataša Gollová - aktorka

  • Kurt Gödel - matematyk

  • Yana Gupta - aktorka bollywoodzka

  • Leoš Janáček - kompozytor

  • Maria Jeritza - śpiewaczka

  • Dušan Jurkovič - architekt

  • Viktor Kaplan - wynalazca

  • Erich Wolfgang Korngold - kompozytor

  • Milan Kundera - pisarz

  • Adolf Loos - architekt wczesnego modernizmu

  • Ernst Mach - fizyk

  • Jiří Mahen - pisarz

  • Gregor Mendel - ojciec genetyki

  • Léon Minkus - kompozytor

  • Robert Musil - pisarz

  • Arne Novák - teoretyk literatury

  • Jana Novotná - mistrzyni Wimbledonu

  • George Placzek - fizyk

  • Jan Skácel - poeta

  • Josef Stejskal - poeta, projektant plakatów

  • Anna Ticho - malarka

  • Alexander Ypsilantis - grecki książę wołoski i mołdawski

  • Lucie Šafářová - tenisistka

  • Franz Bardon - pochowany tutaj

  • Miroslav Verner - egiptolog

  • Helena Horká - siatkarka reprezentacji Czech i BKS Aluprof Bielsko-Biała

Miasta partnerskie



  • Stany Zjednoczone Dallas, USA

  • Litwa Kowno, Litwa

  • Anglia Leeds, Anglia

  • Niemcy Lipsk, Niemcy

  • Polska Poznań, Polska

  • Francja Rennes, Francja

  • Austria Sankt Pölten, Austria

  • Niemcy Stuttgart, Niemcy

  • Holandia Utrecht, Holandia

  • Austria Wiedeń, Austria

  • Rosja Woroneż, Rosja

  • Dania Odense, Dania

  • Bułgaria Płowdiw, Bułgaria





Bibliografia



  • Krausová - Żur Izabela: Czechy, Kraków 2007

  • materiały informacyjne Informacji Turystycznej Brna

Linki zewnętrzne



  • Strona internetowa Brna

  • Brneńska komunikacja miejska

  • Strona internetowa opery brneńskiej















Serdecznie polecam w co zainwestować 50000.